Łemkowie – dawni sąsiedzi.
Wykład dr Ewy Michny 
z Katedry Socjologii Narodu i Stosunków Etnicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego

O tym, jak wygląda współczesność Łemków, zwłaszcza w aspekcie ich tożsamości, opowiedziała, w trakcie bardzo dobrze przyjętego przez słuchaczy wykładu, dr Ewa Michna z Katedry Socjologii Narodu i Stosunków Etnicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, która prowadząc badania antropologiczne wśród tej grupy etnicznej stała się jednym z najlepszych ekspertów w tej dziedzinie.

Historia Łemków w Polsce dzieli się na dwa okresy: ten z przed i po akcji Wisła. To tragiczne zdarzenie spowodowało wśród Łemków powstanie zupełnie nowych relacji w stosunku do siebie samych, do swojej przeszłości, do ziemi jaka pozostała w Beskidzie Niskim (chociaż nie tylko) i do innych nacji. Dla Łemków przełomowym okresem w ich historii był okres lat 40-tych XX wieku, kiedy ponad stu tysięczna społeczność łemkowska, jaka mieszkała na Łemkowinie przed II wojną światową, została niemal w całości przesiedlona na zupełnie dla nich nowe tereny. Największa (druga) fala deportacyjna miała miejsce w 1945 kiedy ponad 70% Łemków została „dobrowolnie” przesiedlona na ziemie ZSRR. Pozostała cześć, w roku 1947, w ramach akcji „Wiała” została rozproszona na ziemiach odzyskanych. 

Dr Michna w trakcie swoich badań zanotowała wiele opowieści z przebiegu akcji „Wisła. Ludzie opowiadali jej między innymi o tym, że w ciągu kilku godzin musieli opuścić swoje domy i spakować cały dobytek. Na nowych terenach przesiedleńcom z danej wioski przydzielano gospodarstwa w dużej odległości od siebie, aby jak najskuteczniej rozbić dawną społeczność i utrudnić kontakt. Na nowych terenach musieli walczyć z wieloma przeciwnościami, najlepsze gospodarstwa poniemieckie były już zajęte, więc im dostawały się te gorsze, musieli uczyć się nowego kalendarza rolniczego (cyklu przyrody) czy obsługi sprzętu gospodarskiego, który często widzieli pierwszy raz w życiu.

Bardzo ciekawie prezentuje się współczesna świadomość narodowa Łemków ponieważ jest to grupa, która poszukuje swojej tożsamości. Dlatego jedni z nich uważają, że Łemkowie są częścią narodu Rusińskiego (nowo tworzącego się poczucia narodowościowego Rusinów Karpackich), inni że Ukraińskiego, a jeszcze inni nie deklarują przynależności do żadnego narodu (uważając siebie za odrębną grupę).

Niedawno powstała kodyfikacja języka Łemkowskiego nad która pracowali filolodzy skupieni wokół Uniwersytetu Pedagogicznego. Działa wiele organizacji o charakterze narodowościowym, przy czym należy pamiętać, że konkretne wybory narodowe mają także swoje silne tło polityczne. To co łączy wszystkich Łemków to nostalgia za utraconą ziemią, która obecnie staje się symboliczną i często idealizowaną krainą. Do rzadkości należą jednak powroty na Łemkowyne. W ciągu ostatnich 60 lat wyrosły nowe pokolenia, które wychowały się w nowej rzeczywistości i to z nią są związane emocjonalnie, zawodowo i rodzinnie. Dr Ewa Michna opowiadała także o badaniach antropologicznych: to długa droga do poznania danej społeczności, na której przytrafiają się różne niespodzianki. Jedną z ciekawszych było dla niej wypicie tradycyjnego łemkowskiego napoju – kropki. A kropka to jest najprawdziwszy eter. Tekst i zdjęcia Jan Ceklarz Pani dr Ewa z okolicznościowym kubeczkiem